FOB Là Gì? Quyền Và Nghĩa Vụ Của Người Bán Và Người Mua Theo FOB

FOB Là gì? FOB (Free On Board) là một điều kiện giao hàng quan trọng trong thương mại quốc tế, thuộc hệ thống Incoterms (International Commercial Terms) do Phòng Thương mại Quốc tế (ICC) ban hành. Theo điều kiện FOB, người bán có trách nhiệm giao hàng lên tàu tại cảng xuất khẩu được chỉ định, và tại thời điểm này, mọi rủi ro và chi phí liên quan đến hàng hóa sẽ chuyển từ người bán sang người mua. Điều kiện giao hàng này mang lại sự minh bạch về trách nhiệm và chi phí giữa các bên, đồng thời cho phép người mua kiểm soát tốt hơn quá trình vận chuyển quốc tế. Bài viết này F&F Logisitcs sẽ phân tích chi tiết về điều kiện FOB, quyền và nghĩa vụ của các bên, thời điểm chuyển giao rủi ro, và so sánh với các điều kiện Incoterms phổ biến khác để giúp doanh nghiệp áp dụng hiệu quả trong giao dịch thương mại quốc tế.

Định Nghĩa Và Ý Nghĩa Của Điều Kiện FOB

FOB được định nghĩa chính xác là một điều kiện giao hàng quốc tế, trong đó người bán hoàn thành nghĩa vụ giao hàng khi hàng hóa đã được đưa lên tàu tại cảng xuất khẩu được chỉ định. Tên gọi “Free On Board” có nghĩa là “Giao hàng lên tàu”, phản ánh trọng tâm chính của điều kiện này. Theo quy định mới nhất của Incoterms 2020, FOB chỉ áp dụng cho vận chuyển đường biển hoặc đường thủy nội địa và không áp dụng cho các phương thức vận tải khác như đường hàng không hoặc đường bộ.

Ý nghĩa quan trọng của điều kiện FOB là tạo ra sự phân định rõ ràng về thời điểm chuyển giao trách nhiệm, rủi ro và chi phí từ người bán sang người mua. Điều này giúp các bên hiểu rõ nghĩa vụ của mình, tránh những tranh chấp không đáng có trong quá trình giao dịch. FOB đặc biệt phù hợp với người mua muốn kiểm soát quá trình vận chuyển quốc tế, lựa chọn hãng tàu và đàm phán cước phí vận chuyển trực tiếp.

Các Điểm Chính Trong Điều Kiện FOB:

Quyền Và Nghĩa Vụ Của Người Bán Và Người Mua Theo FOB

Điều kiện FOB phân định rõ ràng quyền và nghĩa vụ giữa người mua và người bán. Người bán có trách nhiệm chuẩn bị hàng hóa, đóng gói phù hợp với yêu cầu vận chuyển quốc tế, và làm thủ tục xuất khẩu. Họ cũng chịu chi phí vận chuyển hàng hóa đến cảng xuất khẩu và chi phí bốc hàng lên tàu. Nghĩa vụ của người bán hoàn thành khi hàng hóa đã được đưa lên tàu tại cảng xuất khẩu được chỉ định, và họ phải cung cấp cho người mua chứng từ chứng minh việc giao hàng đã hoàn tất.

Người mua có trách nhiệm ký kết hợp đồng vận chuyển và thanh toán cước phí vận chuyển quốc tế từ cảng xuất khẩu đến cảng đích. Họ cũng chịu trách nhiệm mua bảo hiểm (không bắt buộc nhưng khuyến nghị), làm thủ tục nhập khẩu và thanh toán thuế, phí nhập khẩu. Người mua phải thông báo cho người bán về tên tàu, thời gian dự kiến tàu cập cảng, và các thông tin liên quan để người bán có thể giao hàng đúng hạn.

Danh Sách Trách Nhiệm Của Người Bán Theo FOB:

1. Cung cấp hàng hóa và hóa đơn thương mại theo hợp đồng mua bán
2. Đóng gói hàng hóa phù hợp với yêu cầu vận chuyển quốc tế
3. Làm thủ tục xuất khẩu và thanh toán các loại thuế, phí xuất khẩu
4. Vận chuyển hàng hóa đến cảng xuất khẩu được chỉ định
5. Bốc hàng lên tàu tại cảng xuất khẩu
6. Cung cấp chứng từ chứng minh việc giao hàng đã hoàn tất
7. Thông báo cho người mua khi hàng đã được giao lên tàu
8. Hỗ trợ người mua trong việc chuẩn bị chứng từ để nhập khẩu (nếu cần)

Danh Sách Trách Nhiệm Của Người Mua Theo FOB:

1. Thanh toán tiền hàng theo thỏa thuận trong hợp đồng mua bán
2. Ký kết hợp đồng vận chuyển từ cảng xuất khẩu đến cảng đích
3. Thanh toán cước phí vận chuyển quốc tế và các phụ phí liên quan
4. Mua bảo hiểm hàng hóa trong quá trình vận chuyển (nếu muốn)
5. Chịu rủi ro về hàng hóa từ thời điểm hàng được xếp lên tàu
6. Thông báo cho người bán về tên tàu và thời gian dự kiến tàu cập cảng
7. Làm thủ tục nhập khẩu và thanh toán thuế, phí nhập khẩu
8. Nhận hàng tại cảng đích và chịu chi phí dỡ hàng

Thời Điểm Chuyển Giao Rủi Ro Và Chi Phí Trong FOB

Thời điểm chuyển giao rủi ro là một trong những yếu tố quan trọng nhất trong điều kiện FOB. Theo Incoterms 2020, rủi ro về hàng hóa chuyển từ người bán sang người mua khi hàng hóa đã được xếp lên tàu tại cảng xuất khẩu được chỉ định. Điều này có nghĩa rằng nếu hàng hóa bị hư hỏng hoặc mất mát sau thời điểm này, người mua sẽ phải chịu rủi ro, kể cả khi hàng hóa vẫn đang trong quá trình vận chuyển.

Về chi phí, người bán chịu trách nhiệm cho tất cả các chi phí cho đến khi hàng hóa được xếp lên tàu, bao gồm chi phí vận chuyển nội địa đến cảng xuất khẩu, phí THC đầu đi, phí kiểm tra và đóng gói, và các chi phí làm thủ tục xuất khẩu. Người mua chịu trách nhiệm cho tất cả các chi phí sau thời điểm này, bao gồm cước phí vận chuyển quốc tế, phí THC đầu đến, thuế nhập khẩu, và chi phí vận chuyển từ cảng đích đến địa điểm cuối cùng.

Thời Điểm Chuyển Giao Rủi Ro Và Chi Phí Trong FOB:

So Sánh FOB Với Các Điều Kiện Incoterms Phổ Biến Khác

Để hiểu rõ hơn về FOB, cần so sánh với các điều kiện Incoterms phổ biến khác, đặc biệt là CIF (Cost, Insurance, Freight) và EXW (Ex Works). Trong điều kiện CIF, người bán chịu trách nhiệm về chi phí, bảo hiểm và cước phí vận chuyển đến cảng đích, mặc dù rủi ro vẫn chuyển giao tại cảng xuất khẩu khi hàng được xếp lên tàu. Điều này khác với FOB, khi người mua phải tự lo liệu về cước phí vận chuyển và bảo hiểm.

EXW là điều kiện có lợi nhất cho người bán, khi họ chỉ cần chuẩn bị hàng hóa tại nhà máy hoặc kho của mình, còn người mua phải chịu mọi rủi ro và chi phí từ thời điểm lấy hàng. FOB nằm ở giữa, cân bằng hơn về trách nhiệm giữa các bên. FCA (Free Carrier) tương tự như FOB nhưng áp dụng cho mọi phương thức vận tải, không chỉ giới hạn ở đường biển.

So Sánh FOB Với Các Điều Kiện Incoterms Khác:

Ưu Và Nhược Điểm Của Điều Kiện FOB

Điều kiện FOB mang lại nhiều ưu điểm cho cả người mua và người bán. Đối với người mua, FOB cho phép kiểm soát tốt hơn quá trình vận chuyển quốc tế, có thể lựa chọn hãng tàu phù hợp và đàm phán cước phí vận chuyển trực tiếp, đặc biệt có lợi cho những doanh nghiệp có khối lượng vận chuyển lớn và thường xuyên. Người mua cũng có thể chọn loại bảo hiểm phù hợp với nhu cầu và mức độ rủi ro của mình.

Đối với người bán, FOB giảm bớt trách nhiệm và rủi ro so với các điều kiện như CIF hoặc DAP, vì trách nhiệm của họ kết thúc khi hàng đã được xếp lên tàu. Họ không phải lo lắng về các vấn đề có thể phát sinh trong quá trình vận chuyển quốc tế hoặc thủ tục nhập khẩu tại nước đích. Tuy nhiên, FOB cũng có nhược điểm, đặc biệt là đối với người mua không có kinh nghiệm về vận tải quốc tế hoặc không có quan hệ tốt với các hãng tàu để đàm phán cước phí cạnh tranh.

Ưu Và Nhược Điểm Của Điều Kiện FOB:

Các Yếu Tố Cần Lưu Ý Khi Áp Dụng FOB

Khi áp dụng điều kiện FOB, các bên cần lưu ý một số yếu tố quan trọng để đảm bảo giao dịch diễn ra suôn sẻ. Đầu tiên, cần ghi rõ tên cảng xuất khẩu cụ thể trong hợp đồng, ví dụ “FOB Hai Phong Port, Vietnam, Incoterms 2020”. Việc đề cập đến phiên bản Incoterms sử dụng (hiện tại là Incoterms 2020) cũng rất quan trọng để tránh nhầm lẫn, vì các phiên bản khác nhau có thể có những quy định khác nhau.

Người mua cần thông báo trước cho người bán về tên tàu, thời gian dự kiến tàu cập cảng, và các thông tin liên quan đến việc giao hàng. Điều này giúp người bán lập kế hoạch giao hàng hiệu quả, tránh tình trạng hàng hóa phải chờ đợi tại cảng hoặc tàu đã đến nhưng hàng chưa sẵn sàng. Các bên cũng nên thống nhất về loại chứng từ cần cung cấp để chứng minh việc giao hàng đã hoàn tất, thường là vận đơn (Bill of Lading) hoặc các chứng từ tương đương.

Danh Sách Các Điểm Cần Lưu Ý Khi Áp Dụng FOB:

1. Chỉ áp dụng cho vận chuyển đường biển/đường thủy nội địa
2. Ghi rõ tên cảng xuất khẩu và phiên bản Incoterms (ví dụ: FOB Ho Chi Minh City Port, Vietnam, Incoterms 2020)
3. Thống nhất về trách nhiệm phí THC đầu đi (thường do người bán chịu)
4. Quy định rõ về thời hạn giao hàng và trách nhiệm khi tàu đến trễ
5. Xác định loại chứng từ cần cung cấp để chứng minh việc giao hàng
6. Thống nhất về quy trình thông báo và xác nhận thông tin tàu
7. Làm rõ về yêu cầu đóng gói phù hợp với vận chuyển đường biển
8. Quy định về trách nhiệm khi hàng hóa bị từ chối tại cảng xuất khẩu

Quy Trình Thực Hiện Giao Dịch Theo Điều Kiện FOB

Quy trình thực hiện giao dịch theo điều kiện FOB bao gồm nhiều bước, bắt đầu từ thỏa thuận mua bán giữa người mua và người bán. Sau khi ký kết hợp đồng thương mại với điều kiện FOB, người mua sẽ tiến hành đặt chỗ (booking) với hãng tàu và thông báo thông tin tàu cho người bán. Người bán sẽ chuẩn bị hàng hóa, làm thủ tục xuất khẩu và vận chuyển hàng đến cảng xuất khẩu đúng thời hạn.

Tại cảng xuất khẩu, hàng hóa sẽ được bốc lên tàu do người mua chỉ định. Người bán sẽ nhận được vận đơn (Bill of Lading) từ hãng tàu và gửi cho người mua cùng với các chứng từ khác như hóa đơn thương mại, phiếu đóng gói, chứng nhận xuất xứ, và các chứng từ khác theo yêu cầu của hợp đồng. Người mua sẽ sử dụng các chứng từ này để làm thủ tục nhập khẩu khi hàng đến cảng đích.

Quy Trình Thực Hiện Giao Dịch Theo FOB:

Ví Dụ Minh Họa Về Giao Dịch FOB

Để hiểu rõ hơn về điều kiện FOB, hãy xem xét một ví dụ minh họa. Công ty A tại Việt Nam (người bán) ký hợp đồng xuất khẩu 1 container hàng may mặc cho Công ty B tại Nhật Bản (người mua) với điều kiện “FOB Ho Chi Minh City Port, Vietnam, Incoterms 2020”. Giá trị hợp đồng là 50.000 USD, thời hạn giao hàng là 30 ngày kể từ ngày ký hợp đồng.

Công ty B liên hệ với hãng tàu Maersk Line và đặt chỗ cho container, với lịch trình tàu sẽ cập cảng Hồ Chí Minh vào ngày 25/05/2025 và khởi hành ngày 27/05/2025. Công ty B thông báo thông tin này cho Công ty A. Công ty A chuẩn bị hàng hóa, làm thủ tục xuất khẩu và vận chuyển hàng đến cảng Hồ Chí Minh trước ngày 25/05/2025.

Hàng hóa được bốc lên tàu của Maersk Line vào ngày 26/05/2025. Tại thời điểm này, rủi ro về hàng hóa chuyển từ Công ty A sang Công ty B. Công ty A nhận được vận đơn từ Maersk Line và gửi cho Công ty B cùng với hóa đơn thương mại, phiếu đóng gói, chứng nhận xuất xứ form A. Công ty B thanh toán cước phí vận chuyển quốc tế (3.000 USD) cho Maersk Line và mua bảo hiểm hàng hóa (500 USD) từ công ty bảo hiểm.

Tàu đến cảng Tokyo vào ngày 10/06/2025. Công ty B sử dụng các chứng từ nhận được từ Công ty A để làm thủ tục nhập khẩu, thanh toán thuế nhập khẩu (5.000 USD) và nhận hàng tại cảng Tokyo. Sau đó, Công ty B vận chuyển hàng từ cảng đến kho của mình với chi phí 500 USD.

Những Sai Lầm Thường Gặp Khi Áp Dụng FOB

Khi áp dụng điều kiện FOB, các doanh nghiệp thường mắc phải một số sai lầm cần tránh. Sai lầm phổ biến nhất là áp dụng FOB cho các phương thức vận tải không phải đường biển hoặc đường thủy nội địa. Theo Incoterms 2020, FOB chỉ nên được sử dụng cho vận chuyển đường biển hoặc đường thủy nội địa. Đối với các phương thức vận tải khác như đường hàng không hoặc đường bộ, nên sử dụng FCA (Free Carrier).

Sai lầm khác là không ghi rõ tên cảng xuất khẩu cụ thể trong hợp đồng, dẫn đến nhầm lẫn về địa điểm giao hàng. Một số doanh nghiệp cũng hiểu sai về thời điểm chuyển giao rủi ro, nghĩ rằng rủi ro chuyển giao khi hàng đến cảng đích, trong khi thực tế là khi hàng được xếp lên tàu tại cảng xuất khẩu. Việc thiếu sự phối hợp giữa người mua và người bán trong việc thông báo thông tin tàu cũng là một nguyên nhân gây ra chậm trễ và chi phí phát sinh.

Danh Sách Các Sai Lầm Thường Gặp Khi Áp Dụng FOB:

1. Áp dụng FOB cho các phương thức vận tải không phải đường biển/đường thủy
2. Không ghi rõ tên cảng xuất khẩu cụ thể trong hợp đồng
3. Hiểu sai về thời điểm chuyển giao rủi ro
4. Thiếu sự phối hợp trong việc thông báo thông tin tàu
5. Không làm rõ về trách nhiệm đối với phí THC đầu đi
6. Không quy định cụ thể về loại chứng từ cần cung cấp
7. Không chú ý đến yêu cầu đóng gói phù hợp với vận chuyển đường biển
8. Thiếu quy định về trách nhiệm khi tàu đến trễ hoặc hàng bị từ chối

Kết Luận

FOB là một điều kiện giao hàng phổ biến và cân bằng trong thương mại quốc tế, đặc biệt phù hợp với người mua có kinh nghiệm về vận tải quốc tế hoặc có khối lượng vận chuyển lớn và thường xuyên. Điều kiện này cho phép người mua kiểm soát tốt hơn quá trình vận chuyển quốc tế, lựa chọn hãng tàu phù hợp và đàm phán cước phí vận chuyển trực tiếp, đồng thời giảm bớt trách nhiệm và rủi ro cho người bán sau khi hàng đã được xếp lên tàu.

Nguyễn Phương

Tôi là Nguyễn Phương Founder và CEO của F&F Logistics – người đứng sau sự phát triển mạnh mẽ của doanh nghiệp F&F Logistics trong những năm gần đây. Với tư duy đổi mới và tinh thần cầu tiến, tôi sẽ đưa F&F Logistics trở thành đối tác tin cậy trong lĩnh vực vận chuyển và xuất nhập khẩu.